تأثیر تغییر کاربری اراضی بر شاخص های کیفیت و سلامت خاک در جلگه سلدوز ‏‏(نقده - آذربایجان غربی)‏

‏ یکی از اجزای مهم محیط زیست، منابع خاکی است که برای حفظ آن باید کیفیت و سلامت خاک مد نظر قرار گیرد. از ‏عوامل مهم اثرگذار بر کیفیت و سلامت خاک ها، تغییر کاربری آنها است. ریزجانداران توانایی ویژه ای در سنجش کیفیت و ‏سلامت خاک دارند و سریعاً به تغییرات محیطی واکنش نشان می دهند. این مطالعه به صورت فاکتوریل و در قالب طرح ‏بلوکهای کامل تصادفی با دو فاکتور ‏a‏: کاربری اراضی در سه سطح (سه نوع کاربری اراضی) و ‏b‏: عمق خاک در دو سطح ‏‏(30-0 و 60-30 سانتی متر) در دشت سلدوز نقده استان آذربایجان غربی در منطقه میرآباد در پهنه ای به مساحت 200 ‏هکتار انجام گردید. کاربری های مورد مطالعه عبارت بودند از باغ سیب توأم با زراعت یونجه (کشت مخلوط) با قدمت بیش از ‏‏10 سال، زمین زراعی با تناوب (گندم ـ چغندر قند ـ ذرت ـ کلزا) و مرتع درجه یک با تراکم بالای 90% پوشش گیاهان ‏مرتعی (به عنوان اکوسیستم شاهد). در بهار سال 1389 از هر کاربری داخل هر بلوک دو نمونه مرکب از عمق های 30 – 0 ‏و 60 – 30 سانتی متر برداشته شد و شاخص های بیولوژیک کیفیت خاک شامل تنفس پایه، تنفس ناشی از بستره، کربن ‏بیوماس میکروبی، نیتروژن بیوماس میکروبی، فسفر بیوماس میکروبی، کربو هیدراتهای خاک و فعالیت آنزیم های دهیدروژناز، ‏سلولاز، اوره آز، فسفو منواستراز اسیدی و قلیایی و شاخص های اکوفیزیولوژیک شامل سهم متابولیک، سهم میکروبی و ‏شاخص های شیمیایی شامل کربن آلی، ‏ph، ‏ec، درصد آهک و شاخص های فیزیکی شامل بافت خاک و پایداری ‏خاکدانه ها در آب (‏‎(was‏ اندازه گیری شد. تحلیل آماری داده های حاصل از آزمایش با استفاده از نرم افزارهای ‏spss،mstatc ‎‏ و رسم نمودارها با استفاده از نرم افزار ‏excel‏ انجام گردید. مقایسه میانگین ها با آزمون دانکن در ‏سطح احتمال یک درصد انجام گرفت. شاخص های کیفیت و سلامت خاک در کاربری های زراعت و باغ سیب نسبت به مرتع ‏دست نخورده (شاهد) کاهش معنی داری نشان داد. کاهش تنفس پایه در کاربری باغ سیب و زراعت نسبت به کاربری مرتع ‏در عمق 30 – 0 به ترتیب 29/49، 97/43 درصد و در عمق 60 – 30 به ترتیب 1/67، 79/65 درصد بود. کاهش معنی دار ‏تنفس پایه با افزایش عمق خاک به ترتیب در کاربری های مرتع، باغ سیب و زراعت 79/54، 98/49، 95/52 درصد به دست ‏آمد. فسفر بیوماس میکروبی و فعالیت آنزیم اوره آز در کاربری باغ و زراعت نسبت به کاربری مرتع در عمق 30 – 0 سانتی ‏متری به ترتیب 22/76 و 62/70، 48/65 و 74/72 درصد کاهش یافته است. از میان شاخص های اندازه گیری شده، سهم ‏میکروبی خاک و واکنش خاک متأثر از کاربری ها نبودند، سهم میکروبی خاک، واکنش خاک، درصد آهک، درصد شن، ‏پایداری خاک دانه ها در حالت مرطوب، کربن بیوماس میکروبی، نسبت تنفس ناشی از بستره بر تنفس پایه، فعالیت آنزیم های ‏فسفاتاز قلیایی و اوره آز متأثر از عمق خاک نبودند. نتایج حاصل از تجزیه رگرسیون چند متغیره میان شاخص های اندازه ‏گیری شده با کربن آلی خاک و فسفاتاز اسیدی به ترتیب دارای بیشترین ضریب تبیین معنی دار **985/0=2‏r‏ و ‏‏**97/0=2‏r‏ بود. در این مدت مصرف انواع سموم دفع آفات و علف کش ها و کودهای شیمیایی و انجام عملیات خاکورزی ‏‏(کشاورزی سنتی) باعث کاهش کیفیت و سلامت خاک گردیده است. کاربری زراعت بیشتر از دیگر کاربری ها باعث افت ‏کیفیت و سلامت خاک شده است. شاخص های بیولوژیک کیفیت خاک شامل تنفس پایه خاک، فسفر بیوماس میکروبی و ‏فعالیت آنزیم اوره آز خاک دچار بیشترین درصد تغییرات شده اند که نشانگر حساسیت این شاخص ها به تنش های وارده بر ‏اکوسیستم است و این شاخص ها به عنوان حسگر عمل کرده و سریعاً به تنش ها واکنش نشان داده اند.‏